Thị trường điện cạnh tranh đã chính thức vận hành vào 1/7/2012. Ảnh minh họa

Về lâu dài, khi thị trường điện được phát triển lên các cấp độ cao hơn, các khách hàng tiêu thụ điện sẽ có cơ hội được lựa chọn nhà cung cấp điện, cũng như được hưởng các lợi ích khác từ thị trường điện cạnh tranh.

Thực hiện thị trường phát điện cạnh tranh là bước đầu tiên trong Lộ trình phát triển thị trường điện tại Việt Nam, hướng đến mục tiêu đưa cạnh tranh vào khâu phát điện, tạo động lực cho các nhà máy điện nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, đảm bảo sự minh bạch, công bằng trong hoạt động vận hành và định giá của khâu phát điện, đồng thời tạo tín hiệu thu hút đầu tư phát triển các nguồn điện mới từ mọi thành phần kinh tế trong và ngoài nước. Theo đó, thị trường điện Việt Nam sẽ hình thành và phát triển theo 03 cấp độ: i) Thị trường phát điện cạnh tranh (2005-2014); ii) Thị trường bán buôn cạnh tranh (2015- 2022); và iii) Thị trường bán lẻ cạnh tranh (sau 2022).

Thị trường phát điện cạnh tranh sẽ vận hành theo mô hình thị trường điện tập trung, chào giá theo chi phí để đảm bảo các mục tiêu ổn định cung cấp điện, ổn định giá điện, tăng tính công khai minh bạch trong vận hành các khâu trong ngành điện, tạo cơ chế để thu hút đầu tư vào nguồn điện... Trong thị trường phát điện cạnh tranh, các đơn vị phát điện sẽ được quyền chủ động chào bán điện trên thị trường, việc điều độ các nhà máy điện sẽ hoàn toàn căn cứ theo bản chào giá của nhà máy theo nguyên tắc huy động các mức công suất của các nhà máy có giá chào từ thấp đến cao đến khi đáp ứng đủ nhu cầu tiêu thụ điệu của cả hệ thống. Thanh toán tiền mua điện cho các nhà máy sẽ được thực hiện theo 02 cơ chế: 95% sản lượng điện năng được thanh toán theo hợp đồng mua bán điện giữa các nhà máy điện với Công ty Mua bán điện, 5% sản lượng còn lại sẽ thanh toán theo giá thị trường từng giờ. Tỷ lệ sản lượng điện năng thanh toán theo hợp đồng sẽ được xem xét, điều chỉnh hàng năm trên cơ sở đánh giá hiệu quả vận hành của thị trường và nâng cao tính cạnh tranh trên thị trường phát điện.

Ngày 01 tháng 7 năm 2011, thị trường phát điện cạnh tranh đã được đưa vào vận hành thí điểm. Sau một năm thực hiện thí điểm, toàn bộ các công tác chuẩn bị cần thiết cho thị trường phát điện cạnh tranh đã cơ bản đáp ứng được yêu cầu. Bộ Công Thương đã quyết định đưa Thị trường phát điện cạnh tranh vào vận hành chính thức từ ngày 01 tháng 7 năm 2012. Trong giai đoạn đầu vận hành thị trường phát điện cạnh tranh dự kiến có 29 nhà máy điện thuộc 22 công ty phát điện (với tổng công suất đạt 9.035MW) trực tiếp tham gia chào giá trên thị trường. Các nhà máy thủy điện chiến lược đa mục tiêu (Sơn La, Hòa Bình, Ialy..) không tham gia chào giá trên thị trường và được vận hành trên cơ sở phối hợp tối ưu giữa chức năng phát điện với các nhiệm vụ xã hội (chống lũ, tưới tiêu). Các nhà máy khác như các nhà máy cung cấp dịch vụ phụ trợ, các nhà máy thủy điện có hồ chứa thủy điện có khả năng điều tiết nước dưới 1 tuần, các nguồn điện năng nhập khẩu...sẽ do đơn vị vận hành hệ thống điện và thị trường điện tính toán vận hành theo nguyên tắc tối thiểu hóa chi phí mua điện và đảm bảo an ninh vận hành hệ thống điện.